Borte bra - heime verst

Hundre og femti saker så langt i år. Vald og overgrep. Det kan vere ei mamma som trykker ansiktet og håret til jenta si ned i ein dam av tiss og nektar henne å dusje før ho går på skulen. Det kan vere ein stefar som står på altanen og skyt med sprettert mot eit barn som fortvilt spring rundt i hagen og prøver å gøyme seg.

Ei tilfeldig veke i kongeriket Norge vart det registrert at 655 barn vart banka opp. Eit av desse barna bur kanskje i nabohuset ditt. I snitt sit det oftare enn tre gongar i veka eit barn i avhøyr hos Statens barnehus i Ålesund og fortel om overgrep av ulike slag.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Dottera fortel at mor har slått, knipe, lugga og sparka barna. Mor slo med kost og teppebankar. Hyppig. Nesten kvar dag. Låste ut av huset om vinteren i t-skjorte og underbukse. Ei anna dotter fortel at mor har slått, klort, knipe og sparka barna. Låste ute. Slått med vaskekost og kost og feiebrett. Fortalde fleire gongar i avhøyr at mora slår ofte, «tusenvis av gongar», «hundrevis». Sonen fortel at mor har sparka han i rumpa og at ho kan knipe av og til.Dottera har fortalt til beredskapsmor at mora har slått, lugga, sparka og gitt henne ris med ein kost fleire gongar og at mor ein gong hadde drege henne etter håret ut av badekaret. Ein gong broren hadde tissa seg ut, hadde mora teke hovudet til jenta og dyppa det i tisset. Etterpå fekk ho ikkje gå dusje, men måtte gå på skule med tiss i håret. Då mora gjekk på jobb om kvelden, dusja jenta fem gongar. Ein annan gong hadde mora fortalt at to av barna skulle gå og henge seg. Sonen gjekk og henta tau og festa det i eit tre, men på eit tidspunkt ombestemte dei to seg. Jenta brukte å gøyme seg dersom mor kom seint heim. Ho heldt då pusten, men mor pleide å finne henne og drog henne etter håret med seg inn i huset igjen. Alle tre barna har fortalt at dei jamnleg vart kalla dumme og ubrukelege.
Retten finn det bevist at forholda har pågått over tid, minst 3-4 år. Mora fekk fengsel i eit år og fire månader, oppreisingserstatning på 100.000 kroner til kvart av barna.

– Krenka barn blir sjuke vaksne som igjen krenkar sine barn. Dette må stoppast, seier Ingrid Heggli, leiar for Statens barnehus.

Verdas viktigaste jobb. Heggli er sosionom og jobba i mange år ved Oslo universitetssykehus mellom anna med avrusing og behandling, og såg at mange av dei ho arbeidde med hadde vorte utsette for vald då dei var barn. Difor ønskte ho seg til barnehuset og eit arbeid der ein kan kome inn tidleg og vere med å gjere ein forskjell.

– Her på barnehuset får vi sjå noko av alt det vonde menneske kan gjere. Men det å arbeide her kan gi ein voldsom topp også. Når vi klarer å gjere noko eller skape ei forandring for nokre av barna. Eg vaknar om morgonen og tenkjer at eg har verdas viktigast jobb. Det gjer at eg orkar.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Faren har fleire gongar klapsa dottera over bakhovudet. Klapset var med flat hand og på skrå i ein bevegelse oppover bakhovudet frå nakken og opp og fram. Det har kun vore eit klaps kvar gong. Det skal ha vore fem, seks gongar i løpet av eit år.
Straff: Bot på 10.000 kroner.

NRK fortalde nyleg at talet på saker som er melde til politiet om vald mot barn har eksplodert dei siste åra. I 2006 var det 81 saker. I fjor var det nesten 1800 saker. I tillegg kjem mørketala. Kor mange andre barn som blir slått og skubba, lugga og kasta i veggen, som blir utelåste i kulda i berre undertøyet eller som får avføring smurt i ansiket, for eksempel, det veit vi ikkje.

Skadde for livet. Men det vi veit er at desse barna vert skadde. Barn som opplever vald heime har meir adferdsproblem enn andre barn. Oftare utagerande oppførsel og lav sosial kompetanse. Dei mobbar oftare og vert oftare utsett for mobbing. Dei har auka risiko for depresjon, angst og aggressiv adferd. Forskarar har funne at av så mange som halvparten av barna som har opplevd vald heime, får posttraumatiske stress – det same som mange mellom anna soldatar får etter å ha vore i krig.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Far har gjentekne gongar krenka sine barn. Handlingane inneber gjenteken mishandling. Systematisk. Barna har betydelege problem. Depresjon. Er sett tilbake i skulesamanheng og strevar med å skaffe seg eit minimum av skulegang. Belastningar ved å vere vitne til at andre familiemedlemer lir overlast. Dottera har skildra situasjonen som «å gå rundt på eggeskal».
Straff: Fengsel i eit år. 70.000 kroner i erstatning barnet.

Dessverre er lista lenger. Barn som er utsett for vald dukkar oftare opp i kriminalstatistikken som vaksne. Når dei blir vaksne blir dei sjølve oftare valdsutøvarar – og vert oftare utsett for vald. Å verte utsett for vald som barn kan også vise seg igjen i vaksen alder som rusmisbruk, spiseforstyrringar, hjarte- og karlidingar. Det kan også gi konsentrasjonsvanskar og mykje indre uro. Enkelte barn som har vore utsett for vald har feilaktig fått ADHD-diagnose.

Og det berre held fram: Sjølvskading, tilknytingsvanskar og manglande evne til å kontrollere sinne, seksuelle impulsar og så vidare. Forseinka språkutvikling. Lærevanskar. Det er også slik det er stor overlapp av ulike typar overgrep; vald, utnytting og omsorgsvikt.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Mora hjelpte sonen med lekser då det oppsto ein høglydt krangel. Sonen vart slått med tresleiv i ansiktet, på overarm/skulder og oversida av handflata. Først sat han, deretter sto han oppreist. Sonen fekk elleve merke som følgje av slaga. Merka var mellom anna på ved nasa og på kinnet. Tresleiva vart øydelagt av slaga. Mora sette seg i mot då faren til guten og eit anna barn i familien kom og ville ta med guten, så han måtte vere igjen åleine med henne i huset. Ho motsette seg også då ektemannen og eit nabopar kom for å hente han.
Straff: 105 dagar fengsel. (Dømd etter straffelova §228 og ikkje §219 som har som vilkår at valden er grov eller gjenteken)

Vald heime spesielt skadeleg. Ingrid Heggli seier vald i heimane, vald utøvd av nære personar, er spesielt skadeleg. Relasjonstraumer er spesielt skadelig for barn.

– Den biologiske reaksjonen på fare er å kome seg bort frå, flight, eller kjempe mot, fight. Når barnet er utsett for vald i nære relasjonar, kan barnet verken røme eller kjempe i mot. Dei er avhengige av dei vaksne, og treng kjærleik, trøyst og vern. Dette avhengigheitsforhaldet gjer at vald vert spesielt skadeleg.

Når du er avhengig av den som utøver valden, vert det vanskeleg å seie i frå.

– Barn skjønar konsekvensen av å fortelje om valden. Dei forstår at dei kanskje ikkje får bu hos foreldra meir. Og det kan vere meir skræmande enn valden.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Gjentekne slag, også bruk av reiskapar og skubbing slik at barnet hamna i veggen. Barnet er slått med flat hand og med reiskapar som kleshengar, plastsleiv, spisepinnar. Det vart også brukt ein pinne som dei elles brukte til å jage vekk hundar med. Slo med kleshengar fordi barnet hadde knappar på buksa så han fekk vondt i handa når han slo henne med si eiga hand. Valden vart utøvd fleire gongar i månaden. Somme tider kvar veke. Tilbaud pengar for å få ta nakenbilde. Det skjedde fleire gongar og summen var mellom 500 og 1000 kroner. Prøvde å gi barnet sovetablett, for lettare å kunne ta nakenbilde av henne og utnytte barnet seksuelt.Skaut på barnet med sprettert. Han sto på altanen medan ho sprang unna og prøvde å gøyme seg i hagen. Vart treft to gongar i foten. Greip ikkje inn då mora utøvde vald mot barnet. Slag mot kroppen, med hender og reiskap, mot eit anna barn. Greip ikkje inn då mora utøvde vald mot dette barnet. Også her slag med kleshengar, spisepinne med meir. I tillegg har barnet sett søsken bli mishandla og krenka over lang tid og slik levd i frykt for å bli slått og mishandla sjølv. Det same mot det tredje barnet.
Straff: Sju år og sju månader i fengsel. Mannen vart også dømd for seksuell omgang med barn/stebarn og fleire andre overgrepshandlingar mot barn og stebarn. Oppreisingserstatning til dei tre barna på til saman 540.000 kroner. Berre valdssakene etter straffelova sin §219 ville isolert gitt ei straff på rundt to og eit halvt til tre år.

Barna snakkar sant. Når det er mistanke om vald mot barn, kjem barna til Statens barnehus. Der vert det nokre gongar gjort medisinske undersøkingar av barnet. Og barnet blir avhøyrt av politi med spesialkompetanse på avhøyr av barn. Så langt i år har 25 jenter og 33 gutar site på avhøyrsromet på barnehuset og fortalt at dei har vore utsatt for vald. I tillegg kjem 36 barn som har vore vitne til vald. Det er over 90 barn. Førti har vore avhøyrt i samband med seksuelle overgrep.

På Statens barnehus ønskjer dei å gjere avhøyrsdagen så lite belastande som muleg. Dei har fokus på barnet og den vaksne som følgjer barnet. Det er fotballspel og friske fargar i kantina og dei har fagfolk som kan ta vare på barnet etter avhøyret.

– Barnet har fortalt om det verste dei har vore med på. Dei må gå rett inn i traumet. Vi må mellom anna hjelpe dei og dei som skal ta vare på barna etterpå. Vi må også vurdere kva som skal til for at dei skal unngå å bli utsett for meir vald, og hjelpe de tilbake til normalfungering.

Heggli seier ho er overraska over kva sjølv små barn er i stand til å fortelje og forstå.

– Og vi må stole på barnets historie. Det er så smertefullt og nedverdigande å vere den som er utsett for vald og overgrep at barn fortel heller mindre og bagatelliserer enn å lyge om desse tinga.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Slag med flat hand og med reiskapar som kleshengar, plastsleiv, smykkekjetting. Slaga kunne kome seg resultat av at ho tissa seg ut eller sa i frå at ho fekk vondt då mora børsta ut flokar i håret. Skubbing. Truslar. Trua med å slå med kleshengar, trua barnet med brødkniv og sagt at ho kom til å ta sitt eige liv. Ho har også sagt til barnet at ho skulle ønske ho barnet hengte seg. Slag og krenkingar mot dei to andre barna. Har ikkje gripe inn når ektefellen utsette barn/stebarn for slag, skubbing andre krenkingar. Har derimot ein gong oppmoda ektefellen om å slå hardare. Ein gong skjelte ho ut det yngste barnet i så sterk grad at eit barn som var på besøk vart så redd at barnet kasta opp.
Straff: Fengsel i tre år og ni månader. Oppreisingserstatning til dei tre barna på til saman 380.000 kroner. Dømd også for å unnlate å gripe inn ved kunnskap om seksuelle overgrep, og for medverkning til seksuelt krenkande hendingar for barn under 16 år. Straffa berre ut frå straffelova §219 om vald mot familiemedlemer ville isolert gitt fengsel i to til to og eit halvt år.

Modige på barnets vegner.Leiaren i barnehuset er sjølvsagt klar over at det er forskjell på å vere mistenkt for mishandling og det å vere dømt.

– Men vi må sikre at det ikkje skjer nye overgrep.

Om den mistenkte nektar, kan for eksempel den mistenkte flytte ut ein periode, barnet bu ein annan stad til ein har fått betre oversikt over situasjonen.

– Det er vondt for eit barn å oppleve slik endring, men det er verre å fortsette å leve med overgrep. Vi må være modige på barnets vegner, slik at vi finn løysinga som sikrar at barnet ikkje vert utsett for vald.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Mannen slo og sparka jamnleg stesonen. Då stesonen ikkje ville ete middag, sa stefaren at han skulle bli til eit lik. Dei siste fem åra har stesonen vorte slått i hovudet og sparka i foten, eitt til to slag mot hovudet med flat hand og eit spark mot foten. Det kunne skje med ei veke, to vekers eller ein månads mellomrom. Stefaren kasta jamnleg gjenstandar mot stesonen.Det kunne vere slikt som ei datamus, ein kaffikopp eller eit glas. Stefaren kalla guten dum, ein dritunge, skulda han for å lyge og minst ein gong har han sagt til stesonen at han skulle drepe han.Mannen har også fleire gongar kasta gjenstandar og kjefta på stedottera. Han har også slått henne i hovudet med flat hand. Dette skjedde oftare med henne enn med stebroren. Ein gong stedottera hadde sagt i frå til mor si at ho hadde fått kjeft, tok stefaren ein kost, slo henne med den fleire gongar slik at ho datt. I fallet traff hovudet hennar ein luftfuktar slik at den vart knust.Deretter tok stefaren halsgrep på jenta og sparka henne i beina medan ho låg nede. Han trua med å drepe henne dersom ho sa noko til mora. Han trua også med at han skulle drepe mora dersom ho forlet han. Til slutt kasta han ein mobiltelefon mot jenta slik at denne gjekk i golvet og vart knust. Valden mot dei to eldste barna skjedde over ein periode på fleire år. Det yngste barnet vart også slått. Retten finn ein episode bevist, og då vart guten slått med flat hand på rumpa, i magen og i hovudet.
Straff: Eitt år og tre månader i fengsel, men det var også dom for truslar mot sambuar, enkelttilfelle av vald mot barn, fem brot på besøksforbod og fleire brot på vegtrafikklova. Samla sett ville brota på §219 i straffelova om grov eller varig vald mot familiemedlemer utgjere ti månaders fengsel. Oppreisingserstatning til dei tre barna til saman på 140.000 kroner.

Barnehuset er det samordnande leddet mellom barnevern og politi. Dei arbeider med rettleiing til for eksempel barnehagar, skular og barnevernkontor ved mistanke om overgrep. Dei koplar barnevern og politi. Og dei tek seg av nære, vaksne rundt barnet som kanskje var heilt uvitande om det som har skjedd.
– Vi må jobbe tverrfagleg for å beskytte barnet godt nok. For eksempel manglar sosionomar det politifaglege synet med slikt som sporsikring. Vi må balansere det barnefaglege og og det strafferettslege. Vi må sjå totalbildet – til barnets beste.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Slo dottera tre gongar i ansiktet. Det same med sonen. Barna fortalte at dei hadde vorte lagt i bakken og pressa mot veggen fleire gongar. Retten finn det bevist at mora fleire gongar har teke barna hardt etter armane og drege dei etter seg, men enda med dom for tre slag mot kvart av barna. Straff: Fengsel i 45 dagar, men prøvetid på to år. Saka blir anka til lagmannsretten og sendt tilbake til tingretten på ny. Retten finn det då bevist at mor iallfall mellom ti og nitten gongar har gitt øyrefikar til kvart av barna,. Slaga var med flat hand og så harde at kinna til barna vart raude og smertefulle. Mora har også halde dei hardt fast på bakken og halde dei hardt fast inn mot eit dør eller ein vegg. Fleire av gongane vart dei halde så hardt fast at det var vanskeleg for dei å puste. Dottera vart i perioder dagleg og vekentleg slått med flat hand, og under slike episodar kunne ho bli slått fleire gongar. Barna er også tekne hardt i armane og medan mora drog dei med seg etter armane, «og det har vært betydelig maktbruk når dette har skjedd». Barna har sett når den andre vart utsett for vald. Mora har skapt ein heim prega av uforutsigbarheit og utryggheit for at konfliktar skulle ende i valdsutøving. Ho gav også beskjed til barna om å ikkje seie noko til utanforståande, og om det skjedde, måtte dei ta konsekvensane av kva dei sa.
Straff: Fengsel fem månader, tre av dei utsett med prøvetid på to år, 30.000 kroner i oppreisingserstatning.

Vi må tore å sjå. Og så må dei tenke på kva som skjer etterpå. Etter avhøyret. Det er noko av det som bekymrar Ingrid Heggli.

– Vi trur at vi stor grad greier å beskytte mot ny vald rett etter at barna har vore her, men kva med nokre månader fram i tid….? Korleis greier vi å beskytte barnet framover? Om vi sender barnet tilbake til ein valdeleg samanheng, er det eit svik overfor barnet. Og kva trur du som vil skje innanfor dørene om vi sender eit barn som har fortalt om vald tilbake i denne heimen? Det går iallfall mange år før barnet tør fortelje igjen.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Barna fortalde om slag, men retten fann det ikkje bevist at det var gjort fleire gongar. Årsaka var mellom anna at det i avhøyr ikkje var stilt opne spørsmål, og at barna difor kan ha fortalt det vaksenpersonar la opp til. Difor fann retten bevis berre for eit slag eller klaps på rumpa.
Straff: Tiltalen ut frå straffelova §219 om grov eller gjenteken vald og krenkingar vart omgjort til straffelova §228. Straffa vart fengsel i 28 dagar, omgjort til prøvetid på to år, og 10.000 kroner i bot.

Ingrid Heggli meiner at dei som arbeider i det offentlege må klare å ta i mot når eit barn fortel at det ikkje har det bra.Barn kan uoppfordra fortelje at for eksempel «mamma slår». Men vaksne må bruke augene sine. Og øyrene.

– Det skjer at barna fortel, men at dei vaksne ikkje «høyrer». Ofte seier vi at «Du ser det ikkje før du trur det».

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Seks-åringen kom i barnehagen med stor kul i panna, forklarte at han var litt sein i trappa og at stemor hadde dytta hovudet hans i veggen. I barnehagen hadde dei tidlegare registrert blåmerke på ryggen når dei skifta bleie. Då hadde guten forklart at stemora hadde slått han med ei bøtte. Stemora hadde vorte sint fordi han hadde tissa seg ut. Guten fortel i dommaravhøyr om fleire tilfelle av slag og spark. Ein gong vart han skubba slik at han slo tennene skeive mot golvet. Spark i magen då han spydde etter å ha ete for mykje pizza på ein veneklubb. Sparka han i magen då han sat i trappa så han datt bakover og fekk merke på ryggen etter å ha glide nedover trinna. Ein ting han var flau over å seie. Som fireåring hadde han bæsja seg ut om natta, og då stemora oppdaga det hadde ho gnide avføring inn i ansiktet på han. Han har beskrive korleis lukta var, smaken og opplevinga. Er teikna eit bilde av eit barn som har «levd på nåler». Heile tida beredskap i forhold til kva som kunne kome til å skje. Om han mista ein vott på skulen, slo hol på buksa, velta eit glas, eller tisse seg ut. Slag, spark, lugging og dytting. Regime heime prega av utryggheit og frykt. Pågjekk over ein periode på om lag to år. Tre år etter er han fortsatt prega. Har vanskar best let seg beskrive gjennom diagnosen posttraumatisk stressliding.
Straff: Eit år og seks månader, der seks månader er omgjort til prøvetid. Straffa er redusert på grunn av lang sakshandsamingstid. 110.000 kroner i oppreisingserstatning.

Heggli prøver å kome med ei liste over ting som kan vere teikn på at barn vert mishandla. Dei kan vere utagerande, aggressive, ikkje ville i barnehagen, ville vere heime og passe mor, skvetne, ha vanskar med å konsentrere seg….

– Men det er skummelt med ei slik liste. Det kan gjere at folk tenkjer at barnet ikkje har noko av slika oppramsa symptom, og dermed ikkje stolar på magefølelsen. Det er også slik at enkelte som vert slått utviklar problemadferd, andre vert berre stille og unnvikande. Og spesielt barn som er utsette for overgrep heilt frå dei er små kan det vere vanskeleg å sjå noko. Dei kan trur det er normalt, og at det er slik i alle familiar.

Utdrag frå dom:
(Sunnmøre/Søre Sunnmøre tingrett, 2014)

Faren vore hissig og valdeleg over fleire år. Konstant frykt for nye utbrot. Har aldri visst korleis faren kom til å reagere. Var hissig og ustabil overfor han og mora slik at han vart redd. Ikkje kjekt å ha med vener heim. Vanskeleg å gå til vener etter han hadde vorte slått. Følte han ikkje hadde nokon stad å vere. Slått med flat hand mot øyret fordi han ikkje hadde tømt oppvaskmaskina til trass for at han hadde fått pengar for å gjere det. Slått med knyttneve mot øyret slik at han fekk vondt og øyresus. I bilen på veg til bursdagsselskap hos kamerat, og guten gløymt noko heime. Slått med flat hand ved middagsbordet. Trua med grisebank. Såg faren kaste mot mora. Faren har sagt at han ikkje vil ha noko med sonen å gjere om han ikkje trekkjer tilbake forklaringa til politiet.
Straff: Fengsel eit år og seks månader, men i dette ligg også straff for fleire forhald som vald mot kona, trakassering av fleire andre og så vidare.

Det er våre barn. Heggli er oppteken av at det skal snakkast både i barnehagar og skular om at det ikkje er lov til å slå eller krenke barn. Men folk må også våge å sjå overgrepa. Våge å spørje.

– Det er ubehageleg å spørje om dette. Men om det er ubehageleg for meg å spørje, korleis er det då for eit barn som er utsett for vald å leve i det? Vi må tore å ta det i vår munn. Våge å spørje direkte. Spørje slik at barnet forstår at ein tør ta i det – og ta i mot det. Vi kan ikkje ikkje orke, ikkje ville sjå. Vi må gjere dette saman. Alle har ansvar. Det er våre barn.

Les barneversjonen av denne saka her.

Tekst: Torill Myren
Design: Liv-Jorunn Håker Ottesen
Kjelde: Barneombudet.no og Alarmtelefonen 1116111.no
Sjå fleire prosjekt frå #SMPlab.
Copyright 2014 © Sunnmørsposten. Ansvarlig redaktør: Hanna Relling Berg.